Hotel Arłamów, Ustrzyki Dolne
Jak zrozumieć i poznać Twierdzę Przemyśl?

Jak zrozumieć i poznać Twierdzę Przemyśl?

28 jun 2022

Brama Przemyska to miejsce, któremu sama natura nadała wyjątkowe znaczenie. Wschodni narożnik Kotliny Sandomierskiej, w którym Pogórze Karpackie maksymalnie zbliża się do Roztocza, miejsce najlepszych przepraw na trudnym do ujarzmienia Sanie i bliskość dopływów Wisły i Dniestru stwarzały dogodne warunki dla dróg handlowych z zachodu na wschód i znad Morza Czarnego nad Bałtyk. Warunki te doceniła monarchia Habsburgów, zamieniając Przemyśl w jedną z najpotężniejszych twierdz Europy.

 

„Jak tam było, tak tam było, zawsze jakoś było. Jeszcze nigdy tak nie było, żeby jakoś nie było”. Te słowa, zaczerpnięte z powieści „Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej” mogą być podsumowaniem każdej podróży, a nawet całego ludzkiego życia.

Dobry wojak Szwejk w Przemyślu


Wspomnienie powieści Jaroslava Haška nie jest przypadkowe, ponieważ główny bohater, który w przypływie głupoty (jak to często u niego bywało) przebrał się w mundur zbiegłego rosyjskiego jeńca, został złapany przez patrol węgierskich żandarmów i trafił do Przemyśla wraz z transportem rosyjskich jeńców wojennych. Jak mawiał sam Szwejk, „gdyby wszyscy ludzie byli mądrzy, to na świecie byłoby tyle rozumu, że co drugi człowiek zgłupiałby z tego”. Większość osób kojarzy postać Szwejka z ilustracjami Josefa Lady lub z uśmiechniętą twarzą Rudolfa Hrušínskiego i jego niezapomnianą rolą w dwuczęściowym filmie czechosłowackim z lat 1956-57.


Szlakiem dobrego wojaka Szwejka


O promowanie związków przemyskiej twierdzy ze Szwejkiem dbają członkowie Przemyskiego Stowarzyszenia Przyjaciół Dobrego Wojaka Szwejka. Z ich inicjatywy w 2006 r. przemianowano ulicę Wjazd koło Galerii Sztuki Współczesnej na Zaułek Wojaka Szwejka, a od 2008 roku można na przemyskim rynku przysiąść się na ławeczce-pomniku obok Szwejka i zrobić sobie pamiątkowe zdjęcie. Potem można raczyć się tak jak Szwejk, kuflem dobrego zimnego piwa, pitego z umiarem. Szwejk też miał swój umiar i z dumą wspominał, że pewnego wieczoru był w dwudziestu ośmiu lokalach, ale nigdzie nie zamówił więcej niż trzy piwa. Od 1998 r. na początku lipca stowarzyszenie organizuje w Przemyślu Wielkie Manewry Szwejkowskie, które są świetną zabawą dla całych rodzin i okazją do zaprezentowania historycznych pamiątek po dawnej monarchii.


Jak zwiedzać Twierdzę Przemyśl?


Szczególnym punktem na mapie Przemyśla, który łączy twierdzę z postacią Szwejka jest Brama Sanocka, jedna z lepiej zachowanych budowli obronnych. Tędy Szwejk miał wjechać do miasta, tutaj mieści się siedziba Przemyskiego Stowarzyszenia Przyjaciół Dobrego Wojaka Szwejka i stąd zaczynają się forteczne rajdy rowerowe. Zachowane umocnienia twierdzy Przemyśl można zwiedzać samochodem, konno, rowerem i pieszo, pamiętając o tym, że miasto opasywały dwa pierścienie fortyfikacji, z których zewnętrzny miał w obwodzie około 50 km (o połowę więcej niż dzieli przemyski rynek od znanego ośrodka wypoczynkowego Hotel Arłamów).


Co warto zobaczyć?


Zwiedzanie można zacząć od wystawy poświęconej historii twierdzy w Muzeum Ziemi Przemyskiej (Pl. Berka Joselewicza 1) i położonego w centrum miasta Muzeum Twierdzy Przemyśl (wejście od ul. Fredry), a następnie wyruszyć na zwiedzanie najlepiej zachowanych fortów na obrzeżu miasta. W Siedliskach mamy do wyboru pancerny Fort XV „Borek” (filia muzeum) oraz artyleryjski Fort I „Salis-Soglio”. Ponadto godne polecenia są Fort VIII „Łętownia” w Kuńkowcach, Fort XI „Duńkowiczki”, Fort XII „Werner” w Żurawicy i Fort XIII „San Rideau” w pobliżu Arboretum w Bolestraszycach, z którym związana jest tajemnicza historia, którą zakończymy opowieść o Twierdzy Przemyśl.


Sztuka fortyfikacji


Budowę twierdzy zaczęto w połowie XIX w., kiedy Austria zaniepokojona wojną krymską i rosyjskim panslawizmem postanowiła wzmocnić swoje wschodnie rubieże przed spodziewaną agresją sąsiada. Trzon umocnień stanowiły potężne forty artyleryjskie wzniesione w latach 80. XIX wieku. Intensywne prace przy budowie umocnień twierdzy wpłynęły na rozwój Przemyśla, który w 1910 roku liczył około 55 tys. mieszkańców (prawie tyle samo, co obecnie), z czego 8,5 tysiąca stanowił garnizon wojskowy. W momencie wybuchu I wojny światowej była to jedna z najpotężniejszych (obok Verdun i Antwerpii) twierdza w Europie. W wyniku powszechnej mobilizacji do Przemyśla trafiło ponad 120 tysięcy rekrutów, przywożonych w bydlęcych wagonach. Twierdza, zwana Bramą Węgier, miała odegrać wielką rolę w rozpoczynającej się wojnie.

Historia pisana krwią


We wrześniu 1914 roku, po pierwszych przegranych bitwach dowództwo armii austro-węgierskiej postanowiło zatrzymać ofensywę rosyjską pod Przemyślem. Po trwającym prawie miesiąc bezskutecznym atakowaniu twierdzy Rosjanie wycofali się, ponosząc duże straty. Podczas kolejnego, trwającego 133 dni oblężenia, które zaczęło się w listopadzie, Przemyśl został całkowicie okrążony, odcięty od linii frontu i dostaw zaopatrzenia. Obrońcy nękali Rosjan niespodziewanymi wypadami, podczas których pochwycono jeńców, ale dawał się we znaki brak zaopatrzenia, mróz i choroby. 22 marca 1915 r. twierdza została poddana po uprzednim wysadzeniu w powietrze głównych urządzeń obronnych i zniszczeniu sprzętu. Na początku maja doszło pod Gorlicami do przełamania frontu w wyniku niemiecko-austriackiej kontrofensywy i Przemyśl był oblegany po raz trzeci, ale tym razem stroną broniącą się byli Rosjanie, którzy poddali się po kilkunastu dniach. W walkach o Przemyśl zginęło łącznie ponad 100 tys. żołnierzy.

Legenda Fortu XIII „San Rideau”


W 1926 r. na łamach miesięcznika „Naokoło Świata” opublikowany został sensacyjny artykuł. Po I wojnie światowej przystąpiono do porządkowania pozostałości po Twierdzy Przemyśl. Z obiektów przeznaczonych do rozbiórki zabierano na złom całe metalowe wyposażenie, a budynki zachowane w lepszym stanie adaptowano na magazyny. Podczas takich prac, prowadzonych w 1923 r. w Forcie XIII „San Rideau”, robotnicy natrafili na pancerne drzwi, nieuwzględnione w planach obiektu, za którymi znaleziono niemal zmumifikowanego żywego człowieka, który zmarł tuż po wydobyciu go na powierzchnię. Dopóki nie postradał zmysłów w wyniku izolacji, prowadził pamiętnik, z którego wynikało, że był to rosyjski jeniec, wzięty do niewoli podczas pierwszego oblężenia twierdzy, o którym zapomniano, pospiesznie niszcząc twierdzę przed jej poddaniem. Uwięziony pod ziemią przetrwał 9 lat korzystając z pozostawionych konserw i beczułek rumu.

Prawda czy fikcja?


W związku z artykułem, który był przytaczany jeszcze po wielu latach, pojawia się szereg pytań. Dlaczego artykuł został opublikowany dopiero 3 lata po rzekomym odkryciu? W policyjnych zapiskach z 1926 r. nie ma o tym najmniejszej wzmianki. Nie ma też wzmianki w lokalnej prasie, a przecież byłaby to nie lada gratka dla dziennikarzy. No i wreszcie nazwisko autorki artykułu wygląda na fikcyjne, bo nie ma go w żadnym spisie ludności. Jak było naprawdę? A może ruiny przemyskiej twierdzy kryją jakieś niezbadane tajemnice? Warto przyjechać i się przekonać.

Zapraszamy do Arłamowa i Przemyśla!

Filmy

In order to provide services at the highest level, the Service uses cookies stored in the browser's memory. Detailed information about the purpose of their use, including processing of user activity data and advertising personalization, as well as the possibility to change cookie settings, can be found in the Privacy Policy.
By clicking ACCEPT ALL, you consent to the use of technologies such as cookies and to the processing by HOTEL ARŁAMÓW SPÓŁKA AKCYJNA, ARŁAMÓW, 38-700, USTRZYKI DOLNE, of your personal data collected on the Internet, such as IP addresses and cookie identifiers, for analytical and marketing purposes (including automated ad targeting, measuring their effectiveness, and processing user data for analytical purposes). You can change cookie settings and detailed consent preferences in the settings.

Manage privacy settings
Essential cookies

Cookies necessary for the operation of services available on the website, enabling browsing offers or making reservations, supporting security mechanisms, including user authentication and abuse detection. These files are required for the proper functioning of the website. They do not require your consent.

Analytical cookies

Cookies allowing the collection of information about the user's use of the website in order to optimize its functioning and adapt it to user expectations. By consenting to these cookies, you agree to the processing of data regarding your activity on the site for analytical purposes.

Marketing cookies

Cookies enabling the display of marketing content tailored to the user's preferences and directing marketing offers to them corresponding to their interests, including information about user activity, products, and services of the site administrator and third parties. Consent to these cookies means that your data may be used for advertising personalization and analysis of the effectiveness of our advertising campaigns.

Your preferences have not yet been saved