Hotel Arłamów, Ustrzyki Dolne
Ikony i Beksiński - sacrum i profanum?

Ikony i Beksiński - sacrum i profanum?

29 aug 2022

Sacrum i profanum, religijność i świeckość, sfera świętości i codzienności przenikają życie i twórczość ludzi od dawna. Trudno jednak znaleźć miejsce równie wyjątkowe, w którym przenikanie to ma niemal magiczny wymiar. Takim miejscem jest Muzeum Historyczne w Sanoku, położone w budynku dawnego królewskiego zamku, w którym sztuka cerkiewna styka się z fantastycznymi wizjami Beksińskiego. Obok pałacu w Łańcucie i sanockiego skansenu jest to najchętniej odwiedzany obiekt muzealny na Podkarpaciu.

Sanocki zamek wzniesiony za panowania Kazimierza Wielkiego, w czasach swojej świetności był świadkiem wesela Władysława Jagiełły i jego trzeciej żony, Elżbiety z Pileckich Granowskiej. Po śmierci Jagiełły osiadła tu Sonka, jego czwarta żona, a króla Bona rozbudowała go w renesansową rezydencję. W czasach zaborów zamek przeżył częściowe wyburzenia i liczne przebudowy. W 1934 r. stał się siedzibą muzeum.


Tradycja ikony

Sanockie muzeum ma największą w Polsce kolekcję sztuki cerkiewnej, w tym około 700 ikon. Nic dziwnego, skoro Podkarpacie od wieków było miejscem kultywowania prawosławia przez mieszkających tu Rusinów, Łemków, Bojków i Hucułów. Chrześcijańska tradycja wiąże początki sztuki pisania ikon ze świętym Łukaszem Ewangelistą. Pierwsi chrześcijanie mieli prosić św. Łukasza o namalowanie portretu Matki Boskiej na deskach ze stołu pochodzącego z domu Świętej Rodziny. W stworzeniu obrazu w cudowny sposób mieli mu pomóc aniołowie. Tak powstała ikona Matki Boskiej Hodegetria, wskazującej ręką na małego Jezusa, jako przyszłego Zbawiciela.
„Gdzieś w głębi wszechrzeczy można znaleźć wspólny porządek dla wszystkiego”
Te słowa Zdzisława Beksińskiego zdają się oddawać również istotę sztuki ikonopisania. Ikona nie przedstawia rzeczy naturalnych, tylko boską naturę rzeczy. Świat duchowy, przedstawiony symbolicznie na ikonie, spogląda prosto w twarz człowieka. Pośrednikami między Bogiem a człowiekiem są święci i aniołowie, unoszący się między niebem i ziemią.  Starotestamentalne drugie przykazanie zakazywało tworzenia wizerunków Boga i ludzi, ale skuteczne szerzenie chrześcijaństwa wymagało głoszenia go słowem i obrazem. Usunięto więc to przykazanie, a ostatnie zostało podzielone na dwa, żeby zachować liczbę przykazań dekalogu. W prawosławiu ikona jest ważnym elementem liturgii, źródłem mocy i drogą prowadzącą do sacrum. W ikonie wszystko ma znaczenie: wielkość postaci, gest, kolor szat i tło.

Świętość kolorów i gestów

Najstarsze ikony w sanockim muzeum pochodzą z XV w. Pisanie ikon nie pozwala na artystyczną swobodę. Twórca ikon jest tylko narzędziem, oddając swoje ręce i swój talent Stwórcy, żeby On mógł przemówić w obrazie. Postaci na ikonach mają standardowe pozy i gesty. Palec wskazujący i serdeczny tworzące literę X to znak Chrystusa, takim gestem Chrystus Pantokrator (władca i sędzia wszechświata) błogosławi świat. Matka Boska Umilenja (Eleusa) pokazuje czułość przytulając swój policzek do policzka Jezusa, a jej uniesione i rozłożone na wysokości ramion dłonie symbolizują modlitwę wstawienniczą. Paleta barw jest ograniczona. Co oznaczają kolory?

  • Złoto – symbolizuje Boga, Królestwo Niebieskie, świętość, chwałę i życie wieczne.
  • Purpura – symbol bogactwa, władzy i królewskiego dostojeństwa.
  • Czerwień – kolor Chrystusa, symbol piękna, krwi, życia i męczeństwa.
  • Zieleń – kolor Ducha św., proroków, młodości, płodności i nowego życia.
  • Błękit – kolor Matki Boskiej, niebios i duchowości.
  • Biel – kolor czystości, świętości i prostoty.
  • Czerń – symbolizuje śmierć, otchłań.
  • Brąz – symbolizuje to, co ziemskie i przemijające, materię i ubóstwo.


Ikonostas – granica światów


Rekonstrukcja ikonostasu na I piętrze wyjaśnia podział cerkwi na część ziemską i niebiańską. Środkowe drzwi ikonostasu, ze sceną Zwiastowania i postaciami ewangelistów to carskie wrota, brama do Królestwa Bożego. Mniejsze drzwi diakońskie po bokach mają zwykle wizerunki archaniołów lub pierwszych męczenników. Dolny poziom ikon to najważniejsze ikony namiestne z centralnymi ikonami Pantokratora i Hodegetrii. Skrajna ikona z prawej strony to ikona patrona cerkwi, a z lewej ikona głównego miejscowego świętego. Często jest to św. Mikołaj lub św. Paraskewa, patronka od chorób oczu. Nad carskimi wrotami umieszcza się ikonę Ostatniej Wieczerzy lub Mandylion, który przedstawia twarz Chrystusa odbitą na płótnie. Zgodnie z chrześcijańską legendą wizerunek ten otrzymał ciężko chory król Abgar z Edessy i natychmiast wyzdrowiał. Drugi rząd tworzą ikony symbolizujące 12 głównych świąt roku liturgicznego. Kolejny rząd tworzy grupa Deesis z ikoną Chrystusa na tronie w otoczeniu Maryi i Jana Chrzciciela oraz świętymi i prorokami wstawiającymi się za grzeszników, a zwieńczeniem ikonostasu jest scena ukrzyżowania.


Dlaczego Beksiński?


Zdzisław Beksiński urodził się i uczył w Sanoku. Już w szkole dużo rysował, w tym także sprośne rysunki dla kolegów. Ksiądz, który go przyłapał i podczas rekolekcji z ambony powiedział, że „te ohydne rysunki będą gorszyć kolejne pokolenia”, pierwszy docenił jego talent. Beksiński chciał zostać filmowcem, ale za namową ojca poszedł na architekturę. Pierwsze artystyczne sukcesy odnosił w dziedzinie fotografii. Już wtedy fascynowało go ludzkie ciało, cierpienie, erotyzm i śmierć. Interesowały go nowe technologie i pod koniec życia, obok malowania i rysowania, zaczął tworzyć grafiki komputerowe. W 2005 r. został zamordowany w swoim warszawskim mieszkaniu. Kilka lat wcześniej zapisał w testamencie cały swój dorobek artystyczny rodzinnemu miastu, chociaż z jego dzieł ucieszyłyby się największe muzea, ale Beksiński, który nie znosił podróży i wystaw, nigdy nie cenił własnej twórczości.


Świat bez tytułu


„Z pozoru realna rzeczywistość, która jednak zawiera ogromną ilość fantastycznych szczegółów” - tak o swoich pracach mówił Beksiński. Wyrwane jak ze snu wizje pojawiały się u niego nagle, wywołując nieodpartą potrzebę tworzenia przy głośnej muzyce, która odcinała go od świata. Beksiński przeważnie nie nadawał obrazom tytułów, a tytuł „Mieszkańcy Monasteru Dereizujących Prawdolubów” brzmi jak żart. Na obrazach Beksińskiego pociągnięcia pędzla są ukryte w szczegółach, które porażają, szokują i budzą emocje. Jego świat rozpada się w apokaliptycznej agonii. Zdeformowane ciała, nieprawdopodobne zestawienia, odrealnione pejzaże i kolory tworzą nastrój niepokoju. Zmuszają do zadawania pytań o porządek świata i istotę człowieczeństwa.
Sanockie muzeum to nie tylko zestawienie boskiego ładu ikon ze światem sennych zjaw Beksińskiego. Znaleziska archeologiczne, dawne portrety, militaria i sztuka XX wieku tworzą dopełnienie ekspozycji. A to wszystko oddalone jest 50 kilometrów do Hotelu Arłamów. Zapraszamy

Filmy

In order to provide services at the highest level, the Service uses cookies stored in the browser's memory. Detailed information about the purpose of their use, including processing of user activity data and advertising personalization, as well as the possibility to change cookie settings, can be found in the Privacy Policy.
By clicking ACCEPT ALL, you consent to the use of technologies such as cookies and to the processing by HOTEL ARŁAMÓW SPÓŁKA AKCYJNA, ARŁAMÓW, 38-700, USTRZYKI DOLNE, of your personal data collected on the Internet, such as IP addresses and cookie identifiers, for analytical and marketing purposes (including automated ad targeting, measuring their effectiveness, and processing user data for analytical purposes). You can change cookie settings and detailed consent preferences in the settings.

Manage privacy settings
Essential cookies

Cookies necessary for the operation of services available on the website, enabling browsing offers or making reservations, supporting security mechanisms, including user authentication and abuse detection. These files are required for the proper functioning of the website. They do not require your consent.

Analytical cookies

Cookies allowing the collection of information about the user's use of the website in order to optimize its functioning and adapt it to user expectations. By consenting to these cookies, you agree to the processing of data regarding your activity on the site for analytical purposes.

Marketing cookies

Cookies enabling the display of marketing content tailored to the user's preferences and directing marketing offers to them corresponding to their interests, including information about user activity, products, and services of the site administrator and third parties. Consent to these cookies means that your data may be used for advertising personalization and analysis of the effectiveness of our advertising campaigns.

Your preferences have not yet been saved